105γρ 

Τα έξι θεατρικά έργα που άφησε, τελειωμένα ή ατέλειωτα, ο επικός συγγραφέας του "Πόλεμος και Ειρήνη" δεν αντέχουνε βέβαια τη σύγκριση με τα μυθιστορήματά του, ούτε μπορούν να συναγωνιστούν επάξια τη δραματική παραγωγή του Γκόγκολ, του Οστρόφσκι και του Τσέχοφ. Παρ' όλα αυτά η "Δύναμη του σκοταδιού" (ή "Κράτος του ζόφου", όπως μεταφραζότανε παλιότερα) κρατάει ακόμα και σήμερα την ιστορική σημασία της πιο ρωμαλαίας αγροτικής τραγωδίας που γέννησε η περίοδος του νατουραλισμού και το Ζωντανό πτώμα χαρακτηρίστηκε απ' το Λένιν σαν μια "υπέροχα δυνατή και άμεση διαμαρτυρία ενάντια στην κοινωνική ψευτιά και υποκρισία".
Ο Λεβ Νικολάγεβιτς Τολστόι (1828-1910) είχε από νέος δοκιμάσει το χέρι του στο δράμα με μέτρια αποτελέσματα. Δεν το ξαναθυμήθηκε παρά εξηντάρης, όταν είχε πια αποχτήσει μια παγκόσμια λογοτεχνική δόξα. Στα 1886 -δέκα χρόνια μετά την "Άννα Καρένινα" και δέκα πριν απ' την "Ανάσταση"- γράφει το ζοφερό δράμα "Η δύναμη του σκοταδιού" και λίγο αργότερα την ηθογραφική κωμωδία "Οι καρποί της μόρφωσης". Το δεύτερο απ ' αυτά παίζεται από ερασιτέχνες στη Γιασνάγια Πολιάνα, με σκηνοθέτη το νεαρό τότε Στανισλάβσκι. Ύστερα από μερικά χρόνια θα το γνωρίσει κι η Δυτική Ευρώπη, χάρη στην παράσταση του Μαξ Ράινχαρτ στο Βερολίνο. Δεν προσθέτει όμως τίποτα στη φήμη του συγγραφέα.
Το αντίθετο πρέπει να πει κανένας για τη "Δύναμη του σκοταδιού" που στάθηκε, στο τέλος του περασμένου αιώνα και στις αρχές του δικού μας το Ευαγγέλιο του νατουραλίστικου θεάτρου εντυπωσιάζοντας όχι μονάχα τον κοσμάκη, μα κι εμπειρογνώμονες σαν τον Ζολά και τον Μπέρναρντ Σω. Ο Τολστόι δανείζεται το βασικό θέμα από ένα αληθινό εγκληματικό περιστατικό που είχε συμβεί στην Τούλα, θέλοντας ν ' αποδείξει πως οι ρίζες κάθε κακού βρίσκονται στις πρωτόγονες συνθήκες ζωής των αμόρφωτων χωρικών. Η λογοκρισία, καθώς ήταν επόμενο, απαγορεύει για κάμποσα χρόνια την παράσταση του έργου στα θέατρα της Πετρούπολης και της Μόσχας.
Στην πρώτη συνάντησή του με τον Στανισλάβσκι -έτσι που μας την περιγράφει ο ίδιος ο σκηνοθέτης- ο Τολστόι τον παρακαλεί να λευτερώσει, αν μπορεί, το έργο απ' τη λογοκρισία και να το ανεβάσει όπου θέλει, κάνοντας τις αλλαγές που είχε προτείνει για την τελευταία πράξη. Το ανέβασμα όμως δε θα πραγματοποιηθεί παρά δεκάξι χρόνια αργότερα στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας -αφού το έργο θα 'χει πια πρωτοπαιχτεί σε ξένο έδαφος, στο Βερολίνο και στο Παρίσι. Η παράσταση μάλιστα του Αντουάν στα 1888 προκαλεί, με την "ωμή εικόνα ζωής" που στήνει στο θεατρικό πατάρι, τεράστιο σκάνδαλο που καταλήγει σε όχι μικρότερο θρίαμβο. Τον ακραίο νατουραλισμό του γάλλου σκηνοθέτη θα μιμηθεί κι ο δικός μας Χριστομάνος στη Νέα Σκηνή του. [...] (Από την έκδοση)